MediaNostalgie




Op grote hoogte door Nico Fintelman (Smits)
Mast - Anno 2019 kunnen we radio beluisteren via internet en de kabel. Maar toch wordt nog het meest geluisterd via de 'gewone' radio. Via de ether dus. En zo ging het ook van oudsher. Radio kwam tot je via midden, lange of kortegolf en later via de FM. En tegenwoordig is er dan via de ether ook DAB+. In al deze gevallen zijn twee dingen belangrijk: een zender en een zendantenne.
Om een groot bereik te hebben met je radiostation is een zender met hoog vermogen ('zware zender') belangrijk. Deze stuurt dus het signaal naar de zendantenne en daarvan is het dan weer belangrijk dat deze zo hoog mogelijk staat. Voor de duidelijkheid: middengolf heeft als kenmerk dat het signaal van zichzelf al snel een eind weg gaat. Met een beetje vermogen heb je al een behoorlijk bereik in tegenstelling tot FM. Daarvoor betekent het dat FM zeker een grote hoogte voor de antenne nodig heeft voor een goed ontvangstgebied.

Als die antenne geen obstakels tegenkomt die 'ervoor' staan, zoals gebouwen, maar als het ware overal 'overheen' kan kijken dan wordt het signaal zo ook overal overheen gestrooid. En daarmee heb je dan dat grote bereik. Daarvoor nodig is dan een zo hoog mogelijke mast waar die antenne op staat. Tegelijkertijd zijn die masten ook wel eens problematisch omdat ze weersgevoelig zijn.

Spiegels - Toen ik eind jaren zeventig officieel als piraat begon met Radio Invicta, bouwde ik een mast met antenne bovenop een pakhuis. Door dat gebouw was de eerste hoogte al gewonnen en de mast deed de rest. Invicta knalde er uit. Ik had het geluk dat Invicta in het eerste jaar niet werd opgepakt dus die mast en antenne behoefden nooit te worden vervangen. Maar een jaar lang wind en soms storm op hoogte heeft invloed op de antenne. Daarbij komt dat in die eerste periode er een richtantenne werd gebruikt die nogal goot is in tegenstelling tot de kleinere die later in de piraterij werden gebruikt. Zo'n grote antenne heeft heeft nogal wat dipolen (elementen) en die kunnen dus 'verwaaien'. En er gingen duiven op zitten. Als zo'n dik beest ontelbare keren was geland op de verwaaide antenne gingen die elementen ook wat verbuigen of loszitten. Dat had dan weer invloed op het uitgezonden signaal want de technische toestand wordt daardoor minder. Er ontstaan 'spiegels' (kleine bijfrequenties) en er kunnen storingen ontstaan. Hierdoor ook komt er minder vermogen via de zendfrequentie en is het signaal dus minder hard.

Paal - Bij Delta Radio in Nijmegen hadden we het geluk dat er in de wijk Dukenburg hoge flatgebouwen stonden. Een mast daarop zetten betekende dat de antenne uiteindelijk een prima hoogte had. En in combinatie met een zware zender betekende dat een groot ontvangstgebied voor Delta Radio. Na bijna iedere oppakactie van de overheid moest er weer een nieuwe geplaatst worden hetgeen na verloop van tijd bijna een routineklus werd voor de technische ploeg. De paal staat weer zeiden we dan. Over dubbelzinnigheid gesproken.

Toen we na jaren wegens een gerechtelijke uitspraak geen gebruik meer konden maken van die hoge flatgebouwen kwam er een ander plan. We bouwden een mast op een autosloperij maar omdat daar geen eigen hoogte was moest het nu een heel echte mast worden. En zo werd een vakwerkmast van 50 meter neergezet. Een hele klus en we waren er erg trots op. Radiopiraten zijn ook nogal eens mastenfreaks. Helaas zou het geen lang leven beschoren zijn want al gauw hakte de overheid de mast om. (foto: Mast bouwen Delta Radio)

Unique - Voor piraten was het natuurlijk moeilijk om heel professionele zendmasten te bouwen. Daarvoor heb je een bouwvergunning nodig en die kreeg je niet. Bovendien mocht een zendmast niet te duur zijn omdat die vroeg of laat in beslag werd genomen door de overheid. Maar soms bracht dat piraten toch op een mooi idee. Op deze website vind je op diverse plekken het verhaal van Radio Unique. Deze piraat uit Amsterdam plaatste in voorjaar 1983 de zender en antenne op een 90 meter hoge verlaten schoorsteen. Dit zorgde ervoor dat het station in half Nederland was te ontvangen. De overheid ondernam actie maar dat was dan ook weer sensatie. Er werd een helicopter bij betrokken maar uiteindelijk moesten de RCD ambtenaren dat hele eind klimmen om zender en antenne in beslag te nemen

En in de tijd dat er nog geen grote kabelmaatschappijen waren hadden veel gemeenten een eigen kabeldistributie om zo voor hun woonplaats centraal te zorgen dat men zonder eigen antenne televisie kon kijken. Ook voor die ontvangst waren hoge masten nodig met ontvangst antennes. Zo ook in Veenendaal en daar werd een gigantische mast gebouwd waarop diverse ontvangstantennes voor televisie. Toen veel later er een kabelmaatschappij kwam die ontvangst voor de burgers ging regelen werd die mast niet meer gebruikt maar bleef wel staan. Je kon er op wachten dat op een gegeven moment een paar piraten daar omhoog klommen en er een eigen zender en antenne op plaatsten. Werd al vrij snel opgepakt maar de piraat had intussen een groot bereik. Toch een leuke stunt.

Vrachtwagen - Anno 2019 zijn er nog maar weinig piraten. Maar die er wel zijn opereren soms heel opmerkelijk. Op een oude vrachtwagen staat een uitdraaibare zendmast waarin de antenne. Deze kan dan tot grote hoogte worden opgedraaid. Piraten die tijdelijke uitzendmarathons doen en een duidelijk adres hebben waar de programma's vandaan komen kunnen dan zo'n vrachtwagen huren. Komt de overheid langs dan volgt er een boete op adres. Dus op naam van de bewoner. Maar er worden geen goederen in beslag genomen. Dit soort piraten hangt dan een zeer zware zender aan die antenne en zijn in een groot gedeelte van het land te ontvangen.

Piraten die de hoge boete willen omzeilen zetten zo'n vrachtwagen ook wel eens in een natuurgebied met daarbij de zender die wordt aangestuurd. Compleet met aggregaat voor de stroom kan dan een onbemand radiostation in de lucht worden gebracht. Komt de overheid langs dan wordt wel alles in beslag genomen maar er kunnen geen mensen verantwoordelijk worden gehouden. De eigenaar van het gebied is uiteraard niet aansprakelijk voor het illegale radiostation. Overigens: in december 2018 werden twee mannen aangehouden in Nieuw Beerta (provincie Groningen). Ze waren bezig om een FM zender te installeren in een KPN mast (voor telefonie). De bedoeling was dus om vandaar een illegaal radiostation op te starten.

Op zee - En dan hadden we natuurlijk de zeezenders. Radio maken vanaf schepen in de internationale wateren, met name de Noordzee. Op zo'n schip kon je een T-antenne installeren en die was niet zo hoog. Maar niet zelden werden het giantische masten op zo'n boot. Je kunt je voorstellen dat die stevig 'op hun donder' kregen. Een schip beweegt continue en heeft vaak te maken met stevige wind of storm. Dan heeft zo'n hoge mast heel wat te lijden.

Zeezenders waren dan nogal eens niet in de lucht omdat er weer reparaties aan die mast en antennes moesten worden uitgevoerd. Af en toe kieperde de hele zendmast om. In de zeventiger jaren gebeurde dat bij de mv 'Mi Amigo' van Radio Caroline. De meest bekende ramp deed zich voor in november 1987 op een ander schip van Caroline, de 'Ross Revenge'. Tijdens een hevige storm kwam de gigantische zendmast naar beneden en bleef langs het schip hangen. Omdat dit een gevaarlijke situatie opleverde moest deze worden gekapt en verdween in de Noordzee. Het duurde wel een half jaar voordat er een nieuwe mast stond want zo'n gevaarte bouwen op volle zee is bijna onmogelijk.

Locaal - Ik heb het steeds over grote hoogte van antennes en daarmee goede ontvangst voor de luisteraars. Maar het kan ook andersom. Toen halfweg de jaren tachtig de locale radio's in Belgie werden toegestaan besliste de politiek dat er meedere in elke stad of dorp mochten zijn. Maar die mochten dan ook alleen maar locaal zijn en derhalve een klein bereik hebben. En dus werd er een maximale hoogte van de zendantenne bepaald alsmede een laag vermogen. Omdat er in de volgende plaats ook weer meerdere stations op dezelfde frequenties zaten waren al die stations maar in een klein gebied te ontvangen. Zo had de wetgever het bedoeld. In Nederland waren de locale omroepen ook gebonden aan maximale masthoogtes en maximale vermogens maar daar was er maar één omroep per gemeente.

Polen - In het communistische Polen besliste men in 1970 dat Radio Warschau in heel Europa en ver daarbuiten goed te ontvangen moest zijn op de Lange Golf. Hiervoor bouwde men bij het stadje Konstantynów een zendmast die uiteindelijk in 1974 in gebruik werd genomen. Het werd een gigantische constructie: een mast van 646 meter hoogte ! Deze kreeg hiermee meteen het predikaat hoogste zendmast ter wereld. En inderdaad, via 227 khz knalde het radiostation eruit en was in een groot gedeelte van de wereld te ontvangen. Overigens in combinatie met twee zenders van ieder 1.000 KW.

Maar er was niet een zendtoren gebouwd maar een vakwerkmast constructie waarin overigens wel een liftje. Dat was wat riskanter en toen er in augustus 1991 werkzaamheden aan de tuidraden waren storte het gevaarte in elkaar. En wat dat betreft: bij de stad Boras in Zweden stond een zendmast van 322 meter vanwaar diverse radio en tv-stations uitzonden. In mei 2016 beklom een groepje jongeren deze illegaal en die was daar opmerkelijk genoeg niet tegen bestand. Op een hoogte van 100 meter brak de mast af. En in juli 2011 stonden er in Nederland toevallig tegelijkertijd twee zendtorens in brand die werden gebruikt voor de radiouitzendingen van commerciele en publieke omroepen. De eerste in IJsselstein en de andere in het Drentse Hoogersmilde. In deze 300 meter hoge toren was de brand dermate heftig dat het bovenste gedeelte afbrak. Gedurende enige maanden konden hiervandaan geen uitzendingen worden gedaan.

DAB+ - Anno 2019 zijn zendmasten niet zo'n belangrijk issue meer. Midden, lange en kortegolf zijn vrijwel verdwenen. Daarmee hebben omroepen overal in de wereld de daarvoor gebouwde hoge zendmasten afgebroken. Radio/masten freaks hebben het met lede ogen aangezien. De in 1938 gebouwde zendtoren in Lopik die met name dienst deed voor de middengolffrequentie AM675 werd in 2015 opgeblazen. Zendmasten en torens waren er ook voor tv-uitzendingen maar die uitzendingen gaan nu per satelliet, internet, kabel en andere mogelijkheden. Met je eigen antenne televisie ontvangen kan niet meer dus daarvoor zijn zendmasten ook niet meer nodig. FM radio is er nog steeds en dat gaat dan langzaam over naar DAB+. Daarvoor zijn nog de masten dan nog wel nodig.