MediaNostalgie

Cultuurzender?
Geschreven door Nico Fintelman (Smits)

3FM - Op deze website vindt je veel artikelen over de niet officiele radio: de land en zeepiraten. Neemt niet weg dat we ook verhalen brengen over de wel offciele radio. En zo hebben we een paar artikelen over Hilversum 3. Het muziekstation van de Publieke Omroep dat we vandaag de dag kennen als 3FM. Reden is dat dit toch een belangrijk radiostation geweest is, al was het maar omdat er tijden lang niets anders was.

En ook dit artikel gaat weer over Hilversum 3 dat begon op 11 october 1965. Het moest een tegenhanger worden van de zeezender Veronica die waanzinnig populair was. De Hilversum 3 ontstaans geschiedenis is nogal curieus en daar gaat het hier over.

FM - Al in 1961 is er sprake van dit radiostation. Op dat moment kent Nederland alleen de twee Publieke zenders Hilversum 1 en Hilversum 2. De zendtijd daar wordt gevuld door de diverse omroepen maar populaire muziek is er maar mondjesmaat. Muziekradio wordt in die tijd iedere dag gebracht door Radio Luxemburg dat een Nederlands/Vlaamse programmering heeft op de middengolf van 07.00-14.00 uur. En sinds een jaar is er de hele dag de zeezender Veronica. Beiden zijn erg populair geworden. In 1961 krijgt Nederland een aantal FM frequenties toegewezen. Nou zijn er in die tijd nauwelijks FM uitzendingen en nog bijna geen radiotoestellen die deze omroepband kunnen ontvangen. In 1961 denkt niemand er over om met deze frequenties een Publieke concurent op te starten voor de radiostations die we van 'buiten' kunnen ontvangen.

Opera - De Publieke Omroepen vatten in dat jaar het plan op om via de nieuwe FM frequenties een cultuurzender te beginnen. Nou is cultuur een heel breed begrip. Nederlandse cultuur: dat is Koningsdag, Sinterklaas, stamppot met een kuiltje jus, erwtensoep, oliebollen, altijd praten over het weer, Elfstedentocht, Toon Hermans en zelfs Vader Abraham. Om maar wat te noemen want we kunnen nog lang verder gaan.

Maar in dit geval gaat het om wat we noemen cultuur met een grote C. Zware klassieke muziek, diepzinnige programma's over kunst, opera's, veel praatprogramma's. Die dan ook bestemd zullen zijn voor hoger opgeleiden en intellectuelen die hierin zijn geinteresseerd. En omdat zij overdags niet veel mogelijkheden zouden hebben om te luisteren zal deze programmering dan ook te beluisteren moeten zijn in de avond en op zondagochtend. Later wordt er nog een programmering voor overdags aan toegevoegd. Hier zal dan een 'licht' programma moeten komen. Daarmee bedoelen ze niet de muziek van Luxemburg en Veronica maar volksmuziek, licht klassiek, misschien wat jazz en country. Maar de gewone man zal daar weinig van moeten hebben. Echter, dat interesseert de omroepen niet. En in 1962 presenteren ze dit plan dan ook als de ideale invulling voor het op te starten Hilversum 3.

Toch commercieel ?- Opmerkelijk is dat een gedeelte van de politiek er niets van moet hebben. In de wet is vastgelegd dat Hilversum 1 en 2 moeten worden ingevuld door de Publieke Omroepen. Maar over nieuwe radiostations wordt niet gesproken. En daarom bedenkt 'Den Haag' dat Hilversum 3 kan worden gemaakt door andere partijen. Nieuwe omroepen of misschien zelfs (omroep)bedrijven. Met name de VVD is voor. En om kosten te voorkomen kan het station dan misschien ook wel commercieel worden. Over de programmatische invulling wordt nog niet echt gesproken maar het zal duidelijk zijn dat er in dat geval een veel populairder programma gaat komen dan alleen maar cultuur.

In Nederland krijgen we in 1963 het kabinet Marijnen en de minister die daarin verantwoordelijk is voor de media is Theo Bot. Hij is van de CHU. Bot stelt voor om het politieke idee als een experiment op te zetten maar dat is tegen het zere been van de omroepen. En dus volgt er maandenlange discussie en overleg tussen omroep en politiek. Overigens, tijd genoeg. Voor de bouw van de studio's wordt drie jaar uitgetrokken !

Kabinet valt - Bij de omroep en in de politiek gaat alles langzaam. Pas in het najaar van 1964 komt de minister met een nota die een aanzet moet zijn tot een wettelijke regeling. Vanwege het protest van de omroepen is het originele plan flink aangepast. De minister geeft aan dat de bestaande Publieke Omroepen toch mogen uitzenden op Hilversum 3 maar slechts 40% van de zendtijd krijgen. Eveneens 40% zal zijn voor de Nederlandse Radio Unie. Deze NRU is een overkoepelend Publiek Orgaan (omroep) zonder leden die veel later de naam NOS krijgt. De overige 20% zendtijd zal gaan naar nieuwe omroepen. Hoe dan het station programmatisch zal worden ingevuld blijft een beetje in het midden.

De omroepen zijn zwaar tegen (met uitzondering van de VPRO). Als de minster het plan vastlegd in een wetsvoorstel gaat de Publieke Omroep in verweer. De kwestie Hilversum 3 dat volgens de omroepen nog steeds een cultuurzender moet worden en verder het toelaten van nieuwe omroepen en voorstellen tot commerciele mogelijkheden gaan hen veel te ver. In het kabinet bestaande uit KVP, ARP, CHU en VVD ontstaat dan ook grote onenigheid hierover. De VVD wil veel verder gaan dan de minister en de drie christelijke partijen. De onenigheid loopt zo hoog op dat op 27 februari 1965 het kabinet Marijen valt ! Een kabinet dat dus ten onder gaat aan de omroep en Hilversum 3 dat nog niet eens in de lucht is.

Nieuw kabinet - Er komen verkiezingen en na de formatie treedt het kabinet Cals aan. Dit bestaat uit de politieke partijen PVDA, KVP en ARP. De minister die hierin verantwoordelijk is voor de omroep is Maarten Vrolijk van de PVDA. Formeel minister van CRM (Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk). We zijn inmiddels al de nodige jaren verder en bij deze minister en zijn partij is het besef gekomen dat met name zeezender Veronica nu wel heel erg populair is geworden.

Per 1 januari is men daar ook gestart met een vrijwel volledige horizontale programmering en met de Top 40. En er wordt steeds meer pop gedraaid, dan de nog vrij nieuwe muziek. En dus vindt Vrolijk dat het op te starten Hilversum 3 een goede concurent moet worden van Veronica. Het kabinet wordt het daarover vrij snel eens en dan gaat de minister in overleg met de Publieke Omroepen. Daar zit men nog steeds met de Cultuurzender in het hoofd.

Lichte muziek - De minister komt met een compromis. Er zullen geen andere (nieuwe) omroepen worden toegelaten en de bijdrage van de NRU zal beperkt blijven. De bestaande omroepen krijgen dus gezamenlijk vrijwel alle zendtijd. En het station zal niet commercieel worden. In ruil daarvoor laten de omroepen hun plan voor de Cultuurzender vallen. Hilversum 3 zal een station worden met lichte muziek. Maar het is wel aan de omroepen om dat naar eigen wens in te vullen. Het hele plan zal veel later worden vastgelegd in een Omroepwet.

Maar dan is inmiddels het nieuwe radiostation al van start gegaan. Er was uitgegaan van 3 jaar voor het bouwen van de studio's maar die bouw begint pas vlak voor de zomer. Drie maanden later is men klaar. Op 11 october 1965 is de start van Hilversum 3. Minister Vrolijk opent het met de slogan "lichte muziek ter begeleiding van uw dagelijkse bezigheden uitgezonden tijdens de werkuren". De eerste plaat die wordt gedraaid is Fanfare Rock van Horst Fischer. Het eerste programma wordt gepresenteerd door Henk Terlingen.

Puinhoop - Hilversum 3 is dan van 09.00-18.00 uur in de lucht en de omroepen interpreteren het begrip lichte muziek ieder op hun eigen manier. Het schiet werkelijk alle kanten uit en er is ook geen horizontale programmering. Het station wordt zeker geen Top 40 of popstation. Bij Veronica halen ze opgelucht adem: dit is geen heel grote concurentie. Enkele jaren later zijn er toch reclameboodschappen te horen als de STER wordt ingevoerd. De enorme verscheidenheid van programma's zal Felix Meurders later nog eens verleiden tot de benaming van Hilversum 3 als De Vrolijk Gevarieerde Puinhoop. Al gauw is het station niet alleen maar te beluisteren via FM maar ook via de dan populairdere middengolf. Hoe dat allemaal verder ging kun je gedeeltijk lezen op deze website in de artikelen Hilversum 3 en Het gaat goed met Hilversum 3.

** De hier genoemde politieke partijen ARP, KVP en CHU zijn in 1980 gefuseerd tot het CDA.